“Die kale kop herkennen de mensen nog wel, zelfs hier”, zegt Jaap Stam (17 juli 1972) met een brede glimlach. Hij zet zijn handtekening op drie vellen papier. De man die Stam in een hoek van koffiezaak Costa in Twyford herkende en vervolgens pen en papier aan een kassamedewerker vroeg is er blij mee. “You are the best, mister Jap Stam. Great guy. Sorry for interrupting you guys.” Stam steekt zijn duim op, waarna de man de koffiezaak verlaat.
We zitten op een zonnige middag in juni in Twyford, een dorp met zo’n zesduizend inwoners op ruim vijftig kilometer ten westen van Londen, nabij Reading in graafschap Berkshire, ook wel Royal County genoemd. Windsor Castle, een van de residenties van de Britse koninklijke familie en halverwege mei het decor van The Royal Wedding tussen prins Harry en Meghan Markle, ligt niet ver van hier, weet ook Stam. “Ik heb de beelden van de bruiloft op tv gezien. Daar ontkwam je niet aan in Engeland. Alles was op en top Brits, vol tradities en ceremonies. Het hele land was ermee bezig. Heb je die lange oprijlaan gezien richting Windsor Castle? Die noemen ze The Long Walk. Daar ga ik vaak hardlopen. Je hebt hier in de groene omgeving veel mooie hardlooproutes. Sinds ik ben gestopt met voetballen loop ik veel. Zo raak ik mijn energie kwijt en ruim ik de bovenkamer op”, vertelt Stam. Een mok met cappuccino staat voor hem op de tafel. Hij zit met zijn benen over elkaar en zijn armen gespreid over de stoelleuning. Soms gebruikt hij zijn handen tijdens het interview van zo’n twee uur om woorden te ondersteunen. Stam, zwarte hoodie, zwart T-shirt, zwarte broek en witte sneakers met zwarte strepen, vertoont op deze ochtend geen sporen van haast. Hij praat op een rustige toon en uitgebreid. Zijn enige zorg is een eventuele parkeerboete. Zijn BMW mag maximaal twee uur op de parkeerplaats in Twyford staan.
IN DE WACHTKAMER
Stam en zijn gezin wonen net buiten het dorp met bakstenen huizen en elektriciteitsdraden boven de straten. “Ja, dit is wel zo’n typisch Engels dorpje waar je een beetje teruggaat in de tijd. Vanwege de groene, rustige omgeving en korte afstand tot Londen wonen in de omgeving aardig wat celebrities. Zo heeft George Clooney hier ook een buitenhuis. Nee, ik ben hem nog niet tegengekomen bij Costa, haha.”
Sinds juli 2016 woont Stam met zijn gezin net buiten Twyford. Tot 21 maart 2018 was hij 98 duels de manager van Reading, uitkomend in het Championship. Andries Ulderink en Saïd Bakkati waren zijn assistenten. “In ons eerste seizoen waren we heel dicht bij promotie naar de Premier League. In de finale van de play-offs speelden we op Wembley tegen Huddersfield Town. Zij wonnen na penalty’s. Een gemiste penalty was het verschil tussen promoveren en 170 miljoen euro extra in de clubkas enerzijds en weer een seizoen in het Championship anderzijds. We presteerden toen eigenlijk boven verwachting. Voor het tweede seizoen gaven we als staf bij de spelers aan dat we stappen moesten maken. Nog harder werken, meer lopen, sneller handelen. Tegenstanders bespelen je ook agressiever. Ik hoopte dat de Thaise eigenaar zou investeren, maar dat gebeurde te weinig. We merkten dat sommige spelers aan hun limiet zaten. In ons tweede seizoen bleef het voetbal prima tot goed, maar dat leverde niet altijd overwinningen op. We kregen ook veel tegendoelpunten door persoonlijke fouten. Daardoor zag je het vertrouwen bij sommige jongens verdwijnen. Als resultaten dan uitblijven houdt het krediet voor een manager een keer op. Dat hoort bij het vak en ik ben ook niet verbitterd over het ontslag. Ik ben juist dankbaar dat Reading ons een kans gaf om in Engeland te werken. Je ziet al jaren dezelfde namen rouleren in het Engelse trainerscircuit. Het was een leerzame, mooie tijd. Nu kijk ik uit naar een nieuwe uitdaging.”
"Soms denk ik dat ik na mijn carrière meer wordt gewaardeerd om de verdediger die ik was"
Waar zou je het liefst aan de slag gaan?
“In het Championship of in de Premier League. Of dat deze zomer nog gaat gebeuren betwijfel ik. De stoeltjes zijn nu bezet. Als het seizoen begint kan het snel gaan met trainers. Ik denk dat ik er samen met Andries en Saïd goed op sta, vooral door ons eerste jaar bij Reading. We kregen complimenten voor onze werkwijze. Onze speelstijl is opgenomen in de trainerscursus van de Engelse voetbalbond FA. Onze filosofie, aanvallend voetbal, sloeg aan. Het mooie was dat jongens van dertig jaar en ouder en internationals van Ierland en Wales beter werden en zeiden dat ze het jammer vonden dat ze niet eerder met ons hadden gewerkt. Andries, Saïd en ik willen graag weer ergens samen aan de slag. We hebben een goede klik. Andries heeft heel veel ervaring in het trainersvak en kan goed plannen, Saïd is een goede analist. We delen niet lief en leed met elkaar, maar gaan weleens een hapje eten of naar de bioscoop. Saïd woont nog bij mij in de buurt, Andries ging terug in Nederland. Met mijn gezin gaan we binnenkort kijken wat we doen: hier blijven in afwachting van iets nieuws of terug naar Nederland. Onze oudste dochter studeert en woont in Nederland, de jongste drie wonen bij ons en maken het schooljaar hier af. Ik heb inmiddels al aanbiedingen gehad, maar die kwamen uit China en het Midden-Oosten. Daar zit ik niet op te wachten. Het grote geld is het mij niet waard om daar in mijn eentje te zitten. Er zijn mensen die zeggen die kant op te gaan voor een sportieve uitdaging of om iets op te bouwen. Maar zo’n sjeik geeft je niet de tijd om jaren aan iets te werken. En als je dan weleens beelden uit Qatar of de Emiraten ziet zie je alleen maar lege tribunes.”
TERUG IN ENGELAND
Het is de passie en beleving in de Engelse voetbalcultuur die Jaap Stam vijftien jaar na zijn vertrek als speler bij Manchester United deed besluiten terug te keren naar Engeland. “Hele families leven voor voetbal. Opa’s en oma’s zitten in wedstrijdshirts op de tribune, kleinkinderen mee. Vroeger namen ze koffiekannen en thee mee van huis. Dat zal nu niet meer mogen. Als jonge jongen wilde ik al in Engeland spelen. Dat had ik niet zo bij Italië of Spanje. Toen ik terugkwam met Oranje van EURO 96 in Engeland was ik echt verkocht.”
Hoe beleef jij jouw tweede avontuur in Engeland, nadat je als speler van Manchester United al van 1998 en 2001 in de buurt van Manchester woonde?
“In Manchester was het prima wonen, maar in de regio rond Londen lijkt het alsof we net meer zonuren hebben. Met Londen om de hoek is er ook meer te beleven. Zeker voor mijn vrouw en kinderen. Mijn vrouw houdt van geschiedenis. Ik steeds meer. Dat komt met de jaren. Als we door Londen lopen is er genoeg te zien, net als toen we in Rome woonden. Ik word dan weleens herkend, maar het is niet zoals in Nederland, waar mensen hard en overdreven ‘hé Japie’ roepen. Als we met onze twee dochters gaan is het vooral wachten tot ze uit een kledingwinkel komen. En daarvan zijn er heel wat. De taal hebben we nu veel beter onder de knie dan in 1998 en aan de linkerkant rijden is ook geen probleem meer. Tijdens de eerste weken in Manchester hebben we wat stoepjes geraakt. Mijn jongste dochter heeft nu rijlessen, maar alleen op binnenwegen. Op snelwegen komen geen lesauto’s. Wanneer je je rijbewijs in Engeland haalt, heb je dus nooit op een snelweg gereden. Dat zie je terug aan het aantal ongelukken. In Londen is het verkeer ook een chaos, het is net Bangkok. De Engelsen zijn verder niet veranderd: nog steeds gek op bacon, eggs, fish & chips en over het algemeen beschaafd, behalve als je na half elf ’s avonds in uitgaansgebied loopt. Dan liggen ze kotsend op straat, haha. Ja, dat is ook een onderdeel van de Britse cultuur.”
Hoe ziet jouw dagelijks leven eruit sinds je vertrek bij Reading?
“De vaatwasser inruimen, stofzuigen en de boodschappen doen. Het normale leven. Ik ren wat meer en kan met onze zoons, een tweeling van vijftien, vaker naar voetbal. Ze spelen bij een amateurclub in de buurt. Ze hebben zeker talent, maar ik weet niet of ze ooit prof worden. Ze hebben ook andere interesses. Ik ben geen vader die ze pusht of heel druk doet langs het veld. Verder doe ik soms werk voor de tv, zoals tijdens de FA Cup-finale als analist bij de BBC. We zijn ook met het gezin een week naar New York geweest. Daar is meer tijd voor. Bij Reading had ik om de drie dagen een wedstrijd. Dan zat mijn hoofd vol met voetbal. Ik ben dan niet altijd even gezellig.”
Hoe ontspan jij dan?
“Sporten of muziek luisteren. Ballads vind ik mooi, net als rock. Pearl Jam, Metallica, Red Hot Chili Peppers. Ik vind het jammer dat Kane is gestopt. Ik zing alleen mee als ik alleen ben, dat wil ik andere mensen niet aandoen. De kinderen luisteren liever naar moderne muziek, met al die synthesizers. Ik zeg altijd tegen ze: ‘Die muziek van jullie vader draaien mensen over veertig jaar nog, die muziek van deze tijd ben je over drie jaar vergeten’. Dat is te veel van hetzelfde. Mijn laatste concertbezoek was Pearl Jam in de Ziggo Dome. Ontspanning is voor mij ook ergens een hapje eten, met een glaasje wijn erbij. Of een avondje thuis op de bank. Ik heb geen Nederlandse tv. Dan moet je weer een schotel installeren, allemaal gedoe. En als ik zag wat voor rommel er op tv was, vind ik het ook niet nodig. Al is die rommel er ook op de Engelse tv. Als ik een bepaald programma uit Nederland wil zien kan het ook via internet. Zo volg ik ook het nieuws. Verder lees ik veel boeken. En dan vooral waargebeurde verhalen. Laatst een over een meisje dat door IS werd ontvoerd. Ik ben niet van de voetbalboeken.”
IN DE SCHIJNWERPERS
Tijdens zijn profcarrière voelde Stam zich soms schuldig tegenover zijn vrouw en vier kinderen. “Mijn vrouw heeft toen de kinderen klein waren veel opgevangen. Na mijn carrière hebben we het een en ander ingehaald. Een reis door Californië met het gezin staat nog op de planning. Als voetballer mis je door trainingen, wedstrijden en de reisdagen veel verjaardagen en momenten in de opvoeding. Dat is een keerzijde van een leven in de voetbalwereld. Ik vind ook dat ik achteraf nog meer had moeten genieten van mijn carrière. Ik was altijd bezig met presteren. Ook doordat regelmatig werd getwijfeld aan mijn kwaliteiten. Ik had een continue bewijsdrang. In mijn karakter zit ook iets waardoor ik eerder aan mijn verloren Champions League-finale met AC Milan denk dan aan de finale die ik won met United."
Je was twintig jaar geleden na de transfer van 35 miljoen gulden van PSV naar Manchester United de duurste verdediger van de wereld. Hoe ervoer je dat toen?
“Dat prijskaartje spookte toen regelmatig door mijn hoofd. De druk was groot, de verwachtingen waren hoog. Ook door de media. Sir Alex Ferguson zei al snel: ‘Jaap, mijn advies is om niets te lezen; of het nou positief of negatief is’. Je wil soms te veel of te snel in het begin. Mijn start was moeizaam, maar na een paar weken vond ik mijn draai. In mijn eerste seizoen won ik als basisspeler de treble: de landstitel, Champions League en FA Cup. Een droomscenario. Ik voelde de waardering toenemen en de United-fans hadden zelfs een liedje voor mij bedacht (Yip Jaap Stam is a big Dutchman, Get past him if you f*cking can, Try a little trick and he’ll make you look a dick, Yip Yap Jaap Stam...). Nu hoor ik vaak ‘die speler of dat talent is de nieuwe Jaap Stam’. Dat zie ik als een mooi compliment. Soms denk ik dat ik na mijn carrière meer wordt gewaardeerd om de verdediger die ik was. Alsof mensen pas beseffen wat ze hadden als je er niet meer bent. Al ben ik niet voor niets meerdere keren uitgeroepen tot beste verdediger van Europa.”
"Sommige jongens denken dat ze beter zijn dan ze zijn. Dat heeft met een bepaalde mentaliteit en hun omgeving te maken"
Hoe was de aandacht in de tabloids als manager van Reading vergeleken met jouw tijd bij United?
“Een stuk minder. Ik kan nu rustig naar de supermarkt en pakken wat ik wil zonder het terug te lezen in de kranten of op internet. Ik stond als speler van United een keer op de cover van een krant toen ik terugkwam uit Nederland. Ik hield mijn hart vast. Meestal staat er dan een verhaal over dat je met een andere vrouw hebt lopen klooien. Al wist ik dat dat niet zo was. Maar als je met een vrouwelijke fan op de foto gaat en je staat te dichtbij, maken ze ervan dat je al iets met haar hebt. Het ging bij mij over een zak snoep die ik zou hebben gegeten in de bioscoop. Ze hadden uitgerekend dat ik om de twee seconden een snoepje naar binnen had geduwd. Nou, dan vallen de tanden uit je mond of je hebt kramp van het kauwen. Mijn vrouw en ik hadden een zak snoep gekocht, maar dat was na de film en voor de kinderen. Ik dacht: Jezus Mina, waar gaat het over? De volgende ochtend werd bij ons thuis aangebeld. We hadden nog geen poort voor het huis. Mijn vrouw deed open en een man drukte een zak snoep in haar handen. In de bosjes lag een fotograaf… Achteraf kun je erom lachen, maar zo gaat het van kwaad tot erger. Je kunt de aandacht wel sturen. Als je vaak in je dure kloffie over een rode loper loopt of je privéleven op social media gooit, dan weten ze je ook wel te vinden. Het glamourleven is voor veel voetballers heel interessant. Ik vind vooral het spelletje leuk, maar het wereldje eromheen niet altijd.”
STRAIGHT TO THE POINT
Hij heeft nog last van spierpijn, van een paar dagen eerder. Toen stond Jaap Stam op het veld van Old Trafford voor een benefietduel, georganiseerd door UNICEF, in een team met onder anderen Edwin van der Sar, Patrick Kluivert, Clarence Seedorf, Eric Cantona en Usain Bolt. “Ik wilde een kwartiertje meedoen, maar het werd iets langer. Daarna heb ik lang op de massagetafel gelegen, haha. Ik ben dat explosieve werk niet meer gewend. Het was leuk om terug te zijn. Net als vorig jaar met Reading voor een FA Cup-duel met United. Fans van United zongen toen nog mijn lied. De kleedkamerhumor was ook net als vroeger. Op Clarence na is iedereen wel een paar kilootjes zwaarder. Ik was nog bijna zijn assistent geworden toen hij bij AC Milan trainer werd, maar hij begon eerder dan gepland. Ik was toen assistent van Frank de Boer bij Ajax. Met Clarence heb ik nog geregeld contact, net als met Marc Overmars en Arthur Numan. Als ik andere oud-teamgenoten tegenkom maken we een praatje, maar echte vriendschappen opbouwen in het voetbal is lastig. Iedereen is vooral met zichzelf bezig. Zeker wanneer je nog voetbalt. Ik had vaak ook een goede band met andere mensen binnen een club, een materiaalman bijvoorbeeld.”
In oktober 2007, toen je stopte als prof, had je niet direct de intentie om trainer te worden. Hoe is het nu om trainer te zijn?
“Ik zag wat druk en stress met een trainer konden doen. Daar had ik toen geen trek in. Ik ging tv-werk doen als analist en klussen bij mijn moeder in huis. Mijn vader was net overleden. Na een tijdje kreeg ik de vraag van PEC Zwolle of we iets voor elkaar konden betekenen. Ik besloot het te proberen en kreeg positieve feedback op mijn manier van werken. Van iedere trainer die ik heb meegemaakt heb ik iets meegenomen. Van goede en minder goede. Na dat gedoe met Sir Alex rond mijn vertrek bij United heb ik me voorgenomen altijd straight to the point en eerlijk te zijn als trainer. Hij gaf toen namelijk als reden van mijn reserverol en daarna mijn transfer dat ik in mijn boek Head To Head kleedkamergeheimen had onthuld. Onzin. Later bleek dat bij de club twijfels waren over mijn fysieke gesteldheid en er was een gat in de begroting. Daarom verkochten ze mij aan Lazio. Als ze dat op die manier hadden uitgelegd had ik meer respect gehad voor hun keuze om mij te verkopen. In de wereld van voetbal, waarin veel om geld draait, zijn er veel mensen die het moeilijk vinden om transparant te zijn en open en direct te communiceren. Veel spelers zijn dat dus ook niet gewend.”
Waaraan merk je dat?
“Wanneer je een speler vertelt dat hij niet speelt en uitlegt waarom kunnen ze als kleine kinderen reageren. Boos of verongelijkt. Dan denk ik: Kijk eens in de spiegel. Sommige jongens denken dat ze beter zijn dan ze zijn. Dat heeft met een bepaalde mentaliteit en hun omgeving te maken. Bepaalde jongens worden al snel op een voetstuk geplaatst en zijn niet gewend aan kritiek. Wat dat betreft merk ik verschillen tussen generaties. Vroeger kon Advocaat of Ferguson je weleens de huid vol schelden als je een fout maakte. Dat accepteerde je. Je wilde laten zien dat je beter kon. Nu zijn jongens snel beledigd. Als ze een wedstrijd of twee niet spelen zeggen ze direct: ‘Dan ga ik naar een andere club’. Ook in Nederland merk ik dat mensen in het algemeen steeds minder van elkaar aannemen. Iedereen heeft altijd maar een mening en moet die ook roepen. Neem die hele heisa rond zwarte piet. Ik word moe van die roep om aandacht. Dan denk ik: Wat zijn eigenlijk nog de Nederlandse normen en waarden? In Engeland koesteren ze hun tradities, de historie en er is meer onderling respect dan in Nederland, denk ik. Nederland blijft mijn thuis en het is niet zo dat ik nooit wil terugkeren, want mijn familie woont er ook, maar voorlopig zit ik eigenlijk wel goed in Engeland.”
‘ORANJE HEEFT IN POTENTIE EEN TOPDEFENSIE’
Het WK keek Jaap Stam met een schuin oog nu Oranje er niet bij is in Rusland. “Elk eindtoernooi dat je mist is zonde. Onze generatie baalt nog van het missen van het WK in 2002. Gezien de kwaliteiten van de selectie toen blijft het ook ongelooflijk. Er was toen een discussie in Nederland over de vraag of Louis van Gaal toen wel de juiste bondscoach was, maar dat we ons niet kwalificeerden lag niet alleen aan hem. Wij hebben vooral als spelers gefaald”, zegt de 67-voudig international. Stam hoopt dat Ronald Koeman het Nederlands elftal naar EURO 2020 kan leiden. “Het is nog even zoeken naar het meest geschikte systeem met de huidige generatie. In potentie heeft Oranje een topdefensie met jongens als Matthijs de Ligt, Virgil van Dijk en Stefan de Vrij. De samenwerking kan nog beter. Virgil heeft zich stap voor stap goed ontwikkeld. Hij is net als ik een laatbloeier. Bij Liverpool kunnen ze nog wel een verdediger als hij gebruiken. Matthijs ken ik beter uit mijn tijd bij Ajax. Net als Virgil is Matthijs een nuchtere, stabiele jongen. Hij kan grote stappen zetten. Je hoort nu verhalen dat hij al naar Barcelona moet, maar die jongen moet gewoon veel spelen. Ik hoop dat zijn entourage hem dat ook adviseert.”
